Der Kreis von Münster

De bijgaande illustratie heb ik ontleend aan de bundel Formen der Geselligkeit in Nordwest- deutschland 1750-1820, onder redactie van Peter Albrecht, Hans Erich Bödeker en Ernst Hinrichs uitgegeven (2003). De voorstelling van de hand van Georg Kraus toont: "Abendgesellschaft bei Anna Amalia", een kring dus in Weimar, met o.a. Goethe en Herder. In de betreffende bijdrage van de bundel wordt de prent iconografisch geanalyseerd: de personen, tafelschikking, handelingen, perspectief etc.

In de bundel is ook opgenomen een prachtige bijdrage van de hand van Hans Erich Bödeker over "Der Kreis von Münster", zo belangrijk voor de vroege receptie van Hemsterhuis in Duitsland. De kring was gegroepeerd rond prinses Gallitzin, de muze van Hemsterhuis die in 1779 vanuit Den Haag naar Münster trok, en Franz von Fürstenberg, op dat moment nog regerend minister in Münster. In regelmatige bijeenkomsten werden boeken besproken of voorgelezen en voordrachten gehouden. Kenmerkend voor deze kringen van "Geselligkeit" was een zekere mate van geestelijke vrijheid en geleerde openheid, die standsverschillen doorbrak. In Münster verzamelden de beide hoogadelijke hoofdpersonen zo een netwerk van geleerden en dichters rond zich, mede vanuit de pas door Fürstenberg opgerichte universiteit. Maar desondanks werden standsverschillen gerespecteerd. In de illustratie wordt dit door Kraus subtiel verbeeld door groothertogin Anna Amalia, vooraan gezeten als enige aan één zijde van de tafel, omdat het voor niemand geoorloofd is om rechtstreeks naast haar te plaats te nemen. In Münster zal het met prinses Gallitzin niet veel anders zijn geweest... Bödeker weet prima het milieu te tekenen: van de stad, van de Kreis en van de hoofdpersonen.

Een andere bijdrage uit de bundel is voor Hemsterhuis eveneens van belang. Carmen Götz tekent hoe Friedrich Heinrich Jacobi een "Kreis" in zijn buiten Pempelfort nabij Düsseldorf weet te vormen. Ditmaal met Jacobi dus als hoofdpersoon, weliswaar niet adellijk, maar wel rijk genoeg om in stijl te leven.

Zo biedt deze leerrijke bundel meer voorbeelden van "Geselligkeit": Oldenburg, Giessen, Nordhausen, Braunschweig, Hamburg, Kiel, Lubeck, Berlijn en (Nordwestdeutschland uit de titel wordt wel erg ruim genomen) Weimar en Jena (met Fichte). Een min of meer theoretische bijdrage biedt "Christian Garves Theorie des Umgangs" - Garve die nog Hemsterhuis' Lettre sur la sculpture heeft becommentarieerd (zie de eerdere bijdrage op deze blog, d.d. 4 juni 2012). Helaas ontbreekt in deze bundel een nabeschouwing over deze vorm van semi-formele genootschapscultuur.

Bespreking door Beat Kuamin

De correspondentie - het vervolg

De transcriptie van de brieven van Hemsterhuis aan prinses Gallitzin is voltooid en beschikbaar in tien delen Ma toute chère Diotime. Eveneens afgerond, als deel 11, is de uitgave van de brieven van Hemsterhuis aan mevrouw Perrenot ('Daphné'). Wat zijn de volgende plannen?

• Een twaalfde deel met brieven geschreven door Hemsterhuis aan andere correspondenten. Deze brieven zijn al verzameld en voor het overgrote deel in transcriptie gereed. Met dit deel zijn dan alle door Hemsterhuis geschreven (en overgeleverde) brieven beschikbaar.
• Een deel dat ik als werktitel meegeef Rondom Hemsterhuis. Het omvat een combinatie van register en commentaar bij alle hierboven brieven genoemde brieven, dus de door Hemsterhuis als afzender geschreven brieven, en de daarin vermelde personen.
• Inmiddels zijn we - Gerrit van der Meer en Louis Hoffman - begonnen met de transcriptie van de brieven van prinses Gallitzin aan Hemsterhuis. Deze brieven (ruim 800 stuks) worden bewaard in de Universitäts- und Landesbibliothek te Münster, maar de collectie is niet compleet omdat enkele jaargangen ontbreken.
• Optioneel, op langere termijn qua uitvoering staan de brieven van 'Daphné' aan Hemsterhuis, ca. 240 stuks bewaard in Museum Meermanno te Den Haag.
• Als laatste, om alles compleet te maken, en dus al helemaal toekomstmuziek, zijn er nog brieven van vele personen aan Hemsterhuis geschreven. Deze verzamel ik zoveel mogelijk vanuit vele bewaarplaatsen.

Kortom, inzake de correspondentie geldt: wordt vervolgd.